ZEMUNSKO GROBLJE, ZEMUN

Kontakt: +381 11 11 261 81 50 

O groblju:

Zemunsko groblje se pre 1740. godine nalazilo na donjoj padini Gardoša. Sredinom 18. veka na platou Gardoškog brega prostorno je oformljen kompleks koji čine dva groblja, za tri konfensije: pravoslavno, katoličko i jevrejsko, koja su i danas u funkciji. Odbrambeni zid sa puškarnicama i bastionima iz 1841. godine, sačuvan kao ograda groblja, predstavlja jedan od poslednjih očuvanih delova gradskog bedema kojim je nekada bio okružen ceo Zemun.

Nakon osvajanja Zemuna od strane Habzburga 1717. i Beogradskog mira postignutog 1739. godine, Zemun je postao pogranični grad Habzburške monarhije. Usled toga je počeo i da se transformiše iz obične kasabe u grad sa modernijim urbanističkim rešenjima. Ovaj razvoj je uključivao i određivanje jedinstvene lokacije za gradsko groblje, i to smeštene izvan naselja, čime se odustalo od srednjovekovnog običaja da se groblje nalazi uz bogomolje.[1]

Zemunsko groblje na Gardošu se nalazi na lesnom platou iznad starog dela grada i obale Dunava. Zasnovano je posle proterivanja turske vlasti i ulaska naselja u sastav Austrije (1717), za rimokatolike. Krajem XVIII veka na platou je preseljeno staro pravoslavno i na istom mestu su oba groblja i danas, uključujući i jevrejsko koje je nastalo posle 1739. godine.[2] Do sredine XX veka groblje je ispunilo današnji prostor organi vlasti su počeli razmišljati o otvaranju novog groblja. Međutim, zamisao je ostvarena posle II svetskog rata i ono služi potrebama znatnog dela Beograda. Korišćenje starog groblja je nastavljeno, mada je bilo reči da se sahranjuju umrli samo porodica koje poseduju grobna mesta. Pitanje je i dalje aktuelno jer treba sačuvati veliki broj grobova značajnih ličnosti i spomen-obeležja koja imaju istorijsku i umetničku vrednost. 

Staro muslimansko groblje, ustanovljeno za vreme turske vladavine, nalazilo se do džamije na današnjem Velikom trgu. Groblje se protezalo od džamije ka Dunavu, ugrubo oivičeno današnjim ulicama Zmaj-Jovinom i Gospodskom. Nakon habzburškog osvajanja Zemuna, ovom groblju se gubi trag. Na mestu džamije kasnije je izgrađena crkva, a na tlu groblja nikle su mahom javne zgrade za potrebe pograničnog grada.[1] 

Ovo groblje, takođe formirano tokom turske vladavine, nalazilo se na obroncima Gardoša, u neposrednoj blizini Nikolajevske crkve. Širilo se iz crkvene porte uzbrdo, parnom stranom sadašnje Sinđelićeve ulice. Sa prvim proširenjima novog groblja na Gardošu, prostor ovog groblja je bivao parcelisan i prodavan, od podnožja Gardoša naviše. Na njegovom prostoru izvan crkvene porte i danas se nalaze uglavnom stambene kuće. 

Na pravoslavnom delu groblja su: zaštićena zadužbinska crkva Sv. Dimitrija trgovačke porodice Petrović-Hariš (1876), kapelica porodice Spirta (oko 1911), Palim i umrlim srpskim borcima 1914-1918 (1928), značajna grobna mesta bivše kolonije Grka i Cincara, ruskih emigranata (od 1920), među njima prvih pilota jugoslovenskih putničkih aviona, zatim privrednika, dobrotvora, sveštenika, naučnika, književnika, umetnika i drugih, na kojima se nalazi znatan broj dela poznatih skulptora: Đorđa Jovanovića, Dragomira Arambašića, Vojina Bakića, Petra Palavičinija, Tome Rosandića, Stevana Bodnarova, Periše Milića i drugih. U porti crkve je obeležje na grobu pronađenih građana Zemuna, koji su 1943. stradali u hrvatskom konclogoru Stara Gradiška.

Na katoličkom delu groblja su: kapela (1763) na čijoj se fasadi nalazi nekoliko spomen-ploča, stilska kapelica (1909) apotekarske porodice Treščik, spomenik ratnicima 1914-1918, neogotičko Raspeće (metal) INRI, groblje sestra milosrdnica (od 1887) i školskih sestara (od 1928), spomenici porodica privrednika: Mozer, Gnus, Štrajher, Albreht, Kulundžić, Filipović; porodica graditelja: Jenč, Kapus, Cimerman, Katinčić, Kraus; donjosremskih đakona i župnika: književnik Vilim Korajac (1899), Mato Štrac (1911), dr Alojzije Vincetić (1930), Ivan Šulc (1946); književnika i advokata dr Živka Bertića (), književnika prof. Kazimira Supičića (1938), brodara DDSG i već pomenutih zanimanja. Na delu groblja je zajedničko počivalište Žrtava fašističkog terora, u kojem je sahranjen znatan broj logoraša Starog beogradskog sajmišta na obali Save.[3] 

Jevrejsko groblje, jedno od najstarijih u Srbiji, poseduje grobove i obeležja od dolaska Jevreja u austrijski Zemun (od 1739) do naših dana. Kamena obeležja imaju karakteristične oblike, od drevnih (zavetne ploče) do modernih i reprezentativnih, kao što je spomenik na grobnici privrednika Gabrijela Polgara (1915). Na njima se pominju prezimena: Brandajs, Levi, Salamon, Koen, Goldštajn, Hiršl, Hajm, Šer, Veksler i drugi. Među njima su književnik i publicist Oto Bihali-Merin (1993) i brat Pavle (1941), industrijalac Mavro Binder (1927), Moses Albahari (1897) i lekar Isak Isahar (1912).[1] Na istaknutom mestu je piramida s zapisom Žrtvama fašizma 1941 – 1945. Ona podseća na 540 pripadnika zemunske Jevrejske opštine, koji su život izgubili u logorima Jasenovac i Stara Gradiška. 

Veliki broj nadgrobnih spomenika različitih stilskih i ikonografskih osobenosti od prvorazrednog su značaja za hronološko praćenje kontinuiteta kulturnog razvoja ovog dela grada, u rasponu od dva veka. 

Izvesno je da grobove značajnih ličnosti i obeležja treba zaštititi, naročito grobna mesta porodica koje su izumrle. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda sačinio je Katalog značajnih grobnih mesta i obeležja i predočio ga je Gradu, Opštini i Upravi groblja. Godine 2007. temeljito je obnovljena devastirana Spirtina kapelica. Potrebno je stalno obnavljanje spomenika i njihova restauracija. 

Zemunskom groblju danas preti opasnost od klizišta i laguma koji su ispod njega iskopani još za vreme austrijske i austrougarske vlasti a koji se danas ne namenski koriste što povećava nestabilnost terena.

Fotografija:

Tekst: https://sr.wikipedia.org/sr-el/Земунско